Zülfü SELCAN'nın YAZILARI
Lezê Serbestiya Mıletê
Zazay/Kırmanci de Qıymetê Zoni
Dr. Zılfi Selcan
Tija Sodıri, Frankfurt a.M., Gulane 1996,
pelge 20-37.
--------------------------------------------------
Na noste seweta interneti kerd hazır.
Sıma ke nostunê ho de neqıl kenê, leê
namê noskari de na çıme Tija Sodıri bınosê.
http://www.zazaki.de/zazakide/selcan-qiymetezoni.pdf
--------------------------------------------------
ZAZA ULUSAL SORUNU
Bu çalışma daha evvel Zaza Milli Meselesi
hakkında adıyla üç kere yayınlandı:
Desmala Sure (Marne/Almanya), No. 9,
Aralık 1993, s. 25-33 ve No. 10, Ocak
1994, s. 17-25; Yeni basım: Zaza Kültürü
Yayınları, Ankara 1994;
Kendi basım, Berlin 1994.
Hem tükenmesi, hem de ihtiyaçtan dolayı
dostların isteği üzerine, kısmen genişletilip
Nisan 2004 de Zaza Ulusal Sorunu adıyla
tekrar yayına hazırlandı.
ZAZA ULUSAL SORUNU
Zılfi Selcan
PDF:
http://www.zazaki.de/zazakide/ZazaUlusalSorunu2004.pdf
Tekst:
http://www.radiozaza.de/ZILFI%20SELCAN%202007/ZAZA%20ULUSAL%20SORUNU.htm
--------------------------------------------------
ZAZA DİLİNİN GELİŞİMİ
Zılfi Selcan
http://home.arcor.de/mazlumkaya/
http://www.zazaki.de/zazakide/ZazaDilininGelisimi.pdf
--------------------------------------------------
DR. ZILFİ SELCANİ DE ROPORTAJ
http://dersimzazaplatformu.de.tl/Z-.-SELCANI-DE-ROPORTAJ-.htm
--------------------------------------------------
DIE ENTWICKLUNG DER ZAZA-SPRACHE
von
Dr. phil. Zılfi Selcan
http://www.zazaki.de/deutsch/aufsaezte/EntwicklungZSpr_A5.pdf
Daê, mı hêfê to guret 
Gaziya Welat (Frankfurt a.M.), 1980, moṙe 2, pelge 8, moṙe 3, p. 10;
Desmala Sure, moṙe 10, Ocak 1994, pelge 5-8.
-----------------------
Na noste seweta interneti kerd hazır. Sıma ke nostê ho de qalê na nostey kenê (zitieren), hetê çımêy ra na mecmua ra zuye bınosê. Noste niya ra ravêr na mecmuau de veẓiya:
Daê, mı hêfê to guret
Qırkerdena Dêrsımi çıturi biye: Saadi qesey kenê
Qeseykerdoẋ: Ali Başar, Duisburg 1976
Nostoẋ: Zılfi Selcan
Waxtê hervê Dêrsımi vi. Hokmatê Tırku esker ontı vi ma ser. Eskerê Tırku pê namusê ciniu kaykerdêne. Nae sero hetê Dêrsımê şiarqi de aşirunê Kırmanciye esker ho werte nêverda. U waxt hetê Paxi de Çemê Harçıki sero, hokmatê Tırku pırdo de darê vırastı vi. Wastena hokmatê Mıst Kemali a biye ke, seṙa esker bover vışiyo, sola kounê Dêrsımi işgal kero, bınê bandıra ho kero. Aşirê Dêrsımi çıturi ke gınay po, na qesa qewul nêkerde. Aşira Demeni şiye, pırdo darê fişt ra cı, vêsna. Sevevo bin ki u vi ke, hokmati, Kırmancunê Dêrsımi ra esker wast. Dêrsımızu ki hata u waxt Tırku rê eskeriye nêkerdêne, coka na qesa qewul nêkerde. Pırdê Paxi ke vêsna, hokmatê Mıst Kemali na mesela kerde mane, esker ont hetê Paxi ser. Pax, u waxt nahiya vi. Tede mudurê ve qereqolê ra bi. Dewa ma Çuxure de, ṙozê sodır ma hesarê cı bime ke, eskeri dormê dewa ma gureto, onciyê koun u gavanu ser. Ez u waxt hona domonek biune, xevera mı dina ra çine biye, aqılê mı ṭoay ser nêşiyêne. Mı niada ke, moa mı şiye, tumanê de sıpê u paki ardi, day mı ra. Kıncê mınê qılêrıni pêro vuṙnay. Mı moa ho ra perskerd, vake:
- Daê, ma kata some? Moa mı dot ra vake:
- Cigera m', ho rê some veyve.
Eskeri, ma sarê Çuxure, cüyınê peê boni de kerdime ve top, dorme ro ma gureto. Şüariun u piyadu ra caę haṙd nêoseno. Esker pêro, eve çeko. Yê mınê mı ki zaṙanca de mı biye, zof bi vi banok. Zu ke şiyêne, hêni ra uwe 2
ardêne, a ki dıma onciyêne, tey şiyêne. Mınê ho ki zof cı ra haskerdêne, saê ke ṙoştia çımunê mı biye... Eskeri ke ma cüyın de dayme arê, mı niada ke, zaṙanca mı ṙemê. U vıradê hêgay ra ṙemena, sona. Mı çıturi diye ke ṙemena, ez ki dıma vostune ke, sola pê bıcêrine. Dae de eskerê uza ra xeleşiya ra, verda ve mı dıme, dipçıgê tıfongi çıturi ke da ve mı ro, ez gınune haṙdro. Goni lew u pıṙnıkunê mı ra amê. Sarê dewe ke mı de şêrkerd, têde bervay. Şin u şiwan kot de. Bervisê ma ver haṙd u asmê naleno. Ez amune, kotune vırara moa ho. Zaṙanca mı ki eskeri ver ṙemê, şiye, biye vindi. Eskeri, ma şirıt u ṙesenu ra gıredayme, kerdime qelfe ve qelfe, berdime. Waxto ke ma kerdime ra ṙast, ṙaa ma sero zu vae biye. Ma çıturi ke vae seṙa vêrdime ra, waa mına pile biye çowt, dest da too, mıṙdosê uwe gurete, kuye ṙiyê mı ra ke, sola goni ṙiyê mı ra şêro. Dae de eskerê xılbi, uşira tıfongia çeqere onte we, barkerde, mianê waa mı de dê pıro. A uşire heni ke dano we, dano pıro, hawa ra vana: ḉiwww, ḉiwww! Waa mı ki bervena, ḉikena, cigerê ho benê letey. Ma ki pêro berveme, haṙd u asmê name piya. Hêştıri ṙiyê ma ra vanê ‘guṙṙṙ ...’ yênê waṙ. Waa mı ki ṙew ra wastı vi. Waştiyê ho ki Ḳêla ra Xıdê Hemê Weli vi, zovina qelfe de vi; u ki gıredaê vi. Eskeri ke da waa mıro, ey ki hêvetu ver ho ont ra, ont ra, zıṙça. Ho da we, da haṙdro, vake:
- Ero teresêne! Sıma çıturi danê waştiya mı ro! Mı raverdê ke, ez de çı u çınaê sıma nine!
Çıqaşi ke ho raonco ki, ma têde gıredaêime. Dae sero eskeru verda ve cı, na defa ki cêray ra dey ser. Heni ke da pıro, heni ke da pıro, fist ve ṙoy ver. Bervisê ma Çuxurızu ver, kemer u kuç vêseno, haṙd u asmê naleno. Ma dayme arê, berdime hetê Pulê Gême. Uza hêgaê bi, cao ke çola, ma a çole de vındaṙnayme. Emır da, vake:
- Pêro ronisê, herkes hurêndia ho de vındo!
Ma têde zu ca de dayme arê. Dormê ma pıṙê eskeriyo. Heni ke amo, heni ke amo, i koy, i hêgay ẓê qımıle guretê. 3
Ma ki ho dorme de niada ke, dormê ma de her ca meteṙıs gureto, pêroyine tıfongi çaṙnê ra ma ser. Moa mı vake:
- Nia de, ‘tomatik’ hao hazaro, pê dey ma qırkenê.
Mı ki niada ke, dı lıngê ho osenê, lule ki çaṙno ra hetê ma ser. Mı moa ho ra perskerd, vake:
- Daê, 'tomatik' çıko? Moa mı vake:
- Cigera m', pê ine ma ita qırkenê!
Moa mı çıturi ke heni vake, ters kot mı zeṙe. Ez ki hona qızkêko, aqılê mı koti ra şêro ser. Hama, qe ho vira nêkan, moa mı ke mı ra heni vake nêvake, çımê mı i tomatiki ra mendi. Mı tersunê ho ra ho haṙd ra qıştkerd, bota şine, moa ho ine ra tenê kotune düri. Moa mı ki mı ra gıra vana:
- Meso, ita vınde.
Ae ki ho mı dıme ra qıştkerd, lınga mı de pê guret, ez ontune leê ho, vake:
- Kata sona? Mı vake:
- Daê, ez ho dan ra yan ke qersuna tomatiki ro mı nêgıno.
Dae sero moa mı saṙê ho sana ra, gırgıriye we, bervê, vake:
- Bıko, ça mı ra kuna düri, bê ita leê dakıla ho de vınde ke, astê ma têwerte kuyê.
Ez indi leê moa ho de vınetune. Kes nêtoṙeno ke bılewiyo, ya ki hurêndia ho ra pay uṙzo. Eskerê Tırku deqê de ṙeê anons keno, vano:
- Kês hurêndia ho ra nêlewiyo, era pay nêuṙzo! Kamo ke ust ra pay, name pa!
Bıra gêrmo, gêrmo, heni gêrmo ke, ma a çola hêgayde, adır u kıla tiẓia amnoni veṙa vêseme. Tiẓia amnoni heni dana astune ma de ke, tı vana adır voṙeno. Ma ki uza vêsan u têsa kotime, fekê ma biyo zıp u ẓüa, hêvetu ra lewê ma qılaşiyê ra. Eskerê Tırku dılapê uwe ma nêdano. Dı ṙoẓi ma uza vındaṙnayme, derd u heşirêna ke ma kotime cı, dısmêni ser de nêro. Cini u cüamerdi, pil u qız, çêl u çuk, têde zeṙê i hêgay de meser biyaêime. Taê vanê: 4
‘ma qırkenê', taê vanê: ‘Ma qırnêkenê.’ Hama leto ẓêde vanê: ‘Ma rê mendene çina.' Waxt peṙozo. Tiẓi coṙ de dana ma de. Leê ma de dı tenu puç u postalê ho veti, dormê ho de şêrkenê, vanê:
- Ma ṙememe. Dae sero moa mı cêrê vero, cêrê sero, vake:
- Lao nêvo sıma bıṙemê! Haq kenê ke sıma çiyo henê caverdê, ala tenêna savıṙkerê. Sıma ke nıka ṙemay, ṙiwalê sımara, na zalımi kokê ma têdine ita anê.
Çıke moa mı niya ra avê ki meserbiya, qırkerdene ra xeleşiya. Ṙeê qersune gına ro cı, peê pasna de kerda dırvetın. Moa mı oncia cêrê vero, cı rê ẓiar u diari dekeṙnay, vake:
- Lao ezo bextê sıma de ke, sıma vınderê, meṙemê; Nıka hona ma qırnêkenê, mı d´irê ṙey diyo. İne key ke ‘esase' (fiṙıke) dê pıro, u waxt tomatik finê ra cı. Honde ke esase pıro nêdê, vınderê, ala sebeno.
Na qesunê moa mı sero, hurdemêna cüamerdi texeliay. Nıka ki, ma gos name ro ser ke, ala key esase danê pıro. Ma dormê ho de niadame, i qumandaru çadıri sanê gılê puli, esker peê tomatiku de (aıırmakinade) hazır vıneto. Pêro esase sero vındenê. Ma ṙeê hesare cı bime ke şüariyê diar de veẓiya; eke ostoṙê vao pıṙra, ṙamıt ve çadıra qumandarê Tırku ser. Tenê waxt ke vêrd ra, amey ma ra vake:
- Ṙauṙzê! Ma uştime ra. Ma ra vake:
- Destunê ho pêrode, vazê: 'Yaşa, yaşa, Mustafa Kemal Paşa!'
Nu, waxtê merdeno, her çıqaş ke zeṙê ma nêvano, fekê ma vano. Ma ki ẓê vatena ine vake. Pêro destunê ho dane pêro, heni zıṙçenê ke, kounê Çuxure ve Karsniye ra veng fisto tê, zıngenê. Maê ho ki, pêro beme sa ke, ma qırnêkerdime verdayme ra. Çıturi ke ma verdayme ra, indi hetê dewa ho ser şime. Ṙae sero çêê bi, tede barıx na vi ro, hemgê kerdêne arê. Ma ṙeê niada ke, eskerê Tırku zeṙê çêyi de çiyê pay ra nêverdo. Bın fisto ra ser, qav u 5
qacaxi pero sıkıtê, kerdê têzeṙe. Çüal u xaşi, postê ṙonê toraqi têde sungikerde, aṙdi-maṙdi pêro verdê de, kerdê haṙd. Eve zovina qese zu adır pa nêno. Zovina cıl u cokê ma, qav u qacaxê ma, pêro weranekerdê. Verê çêveru de ki, barıxê hemgêni ṙızno, pêro gureto, esto zeṙê hope. İ mêşi têde merdê kotê ra uwe ser. U hemgên pêro hope de erẓiyo pêser. Ma ki vêsaniye ver qırbime. Ma ra her zuy dest da to, lopê hemgên guret, ho rê ṙae ra hem weme, hem ki some. U waxt ma niada ke, Aılere Çuxure haê qelfê ma ra bıṙnê ra, şirıt u ṙesenu ra gıredaê, kerdê peya, fistê ra ṙae benê. Yê ine hirıs u hirê saṙey bi. İ berdi, ma ra fişti düri. Nêzoneme ke, kata benê. Peyniye de heşiayme pê ke, zalımu berdê, verê Kertê Mazgêrdi de qırkerde. ... Ma şime çê ke, çi miyê ma kerdo têser u têbınra, Ṙon monê ma, toraq moraqê ma, aṙdê ma, têde verdê de. Çê ma pêro tolankerdo, berdo. Çêo ke tolan nêkerdo, çino. Ma perskerd, peyniye de xevere gurete ke, mudırê Paxi qav u qacaxê ma, cıl cokê ma, têde dardê we, guretê berdê. D´irê ṙoẓi ra tepiya ez ve moa ho ra kotime ra ṙae, şime leê mudırê Paxi, Abbas Timurkeleşi. Mavênê Çuxure u yê Paxi satê onceno. Ma ke şime, mordemo de zondar fişt ra ho, tey berd. İ mêrıki Tırki zonêne. Ma tey berd ke, sola ma rê berfekêni bıkero. Ma ke ṙeştime Pax, şime, dayra Mudıri de kotime zeṙe ke, zu hao peê masa de roniştao, pırêno de derg pıraro. Na pırêno sıpêo ke Aṙavi kenê pay, uyo. Berfekê ma vake:
- Mudır Beg, zu hermete ama, mêrdê ho kışiyo, viaa; domonê ho sey kotê, bêkêsa. Sıma qav u gacax u cıl u cokê nine ‘ẋeletiye' ra ardê. Nıka ki amê, peyser wazenê.
Berfekê ma çıturi ke heni vake, Mudırê Tırki dot ra perskerd, vake:
- Kama, kotirawa? Berfeki vake:
- Çuxurıza.
Dae de mudır Timurkêles tilê ho ser bi, zıṙça ra ma ser, vake: 6
- Çıturi yêna, mı ra niya vana! Mal malê ıeznao, sıma tırto berdo. Ma ki şime, peyser ard. Koti ra amê uza ra şêre!
Nae sero moa mı vake:
- Yê ma ṭoaê de ma çino, ma bêkês u feqirime. Malê ma peyser bıde. Ma ve araqê çarê ho, eve emegê destunê ho ciando, gureto. U ça malê ıezna vo! Sıma ma ra çı wazenê? Ça yênê dızdeni kenê? Ça yenê eê ma tolankenê benê?!
Moa mı çıturi ke niya peṙna ra ser, mudır uza ra xeleşiya ra, ame, da ve moa mı ro. Yê mı ki, bıraê de mıno qızkêk bi, vırara moa mı de bi. Çıturi ke da pıro, u ki vırare ra peṙa, şi gına ve haṙdro. Heni ke da moa mı ro, ae pê kaleka ho guret, zıṙçêêê, zıṙçêêê gınê haṙdro. Timurkêles ve lıngu veẓiya ro moa mı ser, sanê ve paskulu ver. Tezelê şiay rê ke, ez ki hona domono. Çımê feleki ve koṙ vê ke, zoṙê mı cı nêsono. Ho rê bervan, bervan, haṙd u asmê nan piya. Sekerine! Dez heni ke dano ra astunê mı ke, na zulımê faşistunê Tırku coṙu mı vira nêsono. ... Mudırê Tırku moa mı ra her mılqiyo de henê kerdêne ke, nıka ṙiyê mı dezeno ke, bıcêrine ho fek. Peyniye de vake:
- To ra van, sona so, nêsona ki, to ban erzan qawısa cendermu!
Dae sero ez bervan, cêran moa ho vero van:
- Daê, hayde şime, çi-miyo ke çê ma ra tırto ardo, cı rê zehir u zuqım vo! Dakıla mı uṙze şime, malê dina sekena?
Moa mı bervenaaa, bervenaaa, her zoto de henê dana zulımkariya faşistunê Tırkuro ke, cigera mı bena letey. Teseliya ma ke kote, ho rê uştime ra, kotime ra ṙae, şime dewa ho. Dae ra tepiya Dêrsımde, hona herv nêqedia vi. Hetê Heyderun u Demenu de çêrunê Kırmancu eskerê Tırki de hona dêne pêro. Tırku Ḳêla Seynu de meteṙıs guretı vi. Uza ra eve top u tıfong bover ra nêne qolê Kırmanciyera. Heto zu ra ki, bayloz (taara) amêne, bombey estêne ma ser. Moa mı paço de sur kerdı vi pıstunê mı, ez kerdı vi temey: - Bıko, niade, bayloze ke 7
yêna na paçık rasane, u waxt bomba nêerzena, ho rê vêrena ra sona. Mı ki qesê moa ho guretı vi, waxto ke bayloze amêne mı seṙa vêrdêne ra, mı u paçıkê huyo sur vetêne, sanêne ra ke, sola pêskarê ma nêbo. Her çıqaş ke ma qır nêkerdime, zovina caune Dêrsımi de pil u qız, çêl u çuk, cini u cüamerdi têde qırkerdi, eşti pêser. Qaz verdêne ra ser, adır nêne pa. İyê ke nêvêsnêne, meyıtê dine ki estêne çolun u deru. Ma ke ṙae ra şiyêne, i astey haṙd ra rafistey vi. Ma ṙozê şime zu koê, eke astey mastey, kınci mınci pıṙê. Çênun u ciniu zulımê faşistunê Tırku ver, ho kou ra esto waṙ ke, sola era dest nêkuyê. Ciniyê ke kotêne ra dest, berdêne pê ‘kaykerdêne'. İ ki, merdene rê ṙaẓi vi, qesa nianêne coṙu qewul nêkerdene. Ya şiyêne ho estêne çem, tede xenekiyêne, ya ki ho aşêro estêne waṙ, pa biyêne pırtley mendêne. Cao ke mın u moa ho di, uza, a lesa hermetu poa vi, şi vi. Hama astey hona zeṙê fiştanu de mendı vi. İ fiştanu kou ra heni surkerdêne. İ poṙê şiaê dergi kêmer ra mendı vi. Moa mı şiye, zu poṙê kerd qevda ho, fişt ra hawa, u poṙ heni astê saṙey ra qılayia ra ame. Mı ke ni diyêne, zeṙê mı girgiriyêne we, moa mı ki sero bervêne.
Qırımê Dêrsımi seṙa indi xelê waxt vêrdı vi ra. Ma Çuxure ra barkerdı vi, şi vi suka Xarpêti. Ez u çaẋ de indi bi vi pil, bi vi cüamerd. Xarpêt de d´irê olvozê mı bi, ma ho rê piya feteliyêne, xeceliyêne. Ṙozê ma hetê Ḳêla Xarpêti ser şime; şime zu hêni sero niştime ro. Ma ke tenê oṙoşiayme ra, tenê uwa serdıne sımıte, ho rê kotime qesu. Tenê waxt ke vêrd ra, ma niada ke, zuyo de kokımo desteçoganın ame. Taê veṙa uşti ra pay vake:
- Mudır Beg tı xêr ama.
Ca da cı. Mı çıturi ke ‘Mudır Beg’ hesna, xaıê mı ṙecefiay. Mı savıṙ nêkerd, cı ra perskerd, vake:
- Beg Efendi, tu koti mudıreni kerde? Vake: 8
- Heeey ewladê m' hey, qe persmeke! Koti vana, mı uza kerde. Mı Şiverege de kerde, Mardin de kerde, Pax de kerde. ... Mı ra Abbas Timurkêles vanê. ...
Çıturi ke ‘Timurkêles' vake, xaıê mı ṙecefiay. Dest u paê mı cêriay, i gosê mı zıngaaay, zıngaaay. ... Verê çımunê mı bi mız u duma, dina mı sero çerexiye, biye teng u tariye. Mı nêzona ke, mı rê se vi. Ez oncia amune ra ho, mı na ṙae eve hêrs perskerd, vake:
- Tu ez naskerdo? Ez Paxrao! Ey ki dot ra vake:
- Tı Pax de çê kamıẓi sari rawa? Mı vake:
- Yêno ra to viri, manê tu ama Çuxure de zu çêê ra qav u qacaxi, cıl coki tırti berdi; zu ki wayira de i çêyi biye, cinika de viaê biye, eve domonunê ho ra biye; amê ke to ra çiyê ho bıcêro; tu ki da pıro, eve lıngu veẓiya ro ser; yêno ra to viri, tu a cinıke ra vake: ‘Wazena, ez tu nıka qawısa cendermu erẓine, pê to ‘kaykerê'? Yê cinıke ki lazê de huyo sey lewe de vi. U lazeko sey ki, a na xorto ke nıka to ra na qesu vano, uyo! Mı gırmıkê dê ve şênê horo, vake: ‘U lazeko seo ke van, ezune!’
Mı çıturi ke niya vake, nu tersa, zonê ho cêriya, dest paê ho ṙecefiay. Yê mınê mı ki, u eẓiatê eskerê Tırki, u pırodayis, a goni, i tıfongi yênê ra çımunê mı ver; verê çımunê mı biyo mız u duma. Ez xeleşiune ra, eve hêrs biune pıro, guret da we, da ve haṙdro, kerd bınê lıngunê ho. Heni ke dan pıro, heni ke dan pıro, cı rê yamaniye an. Mı lew pıṙnıki pa nêverday, goni cı ra erẓina tever. Mı ṙınd lüya ra, hata ke bolmis bi, bi ve huskhol mend. Mı u heni uza caverda, ṙemune. Ez ki, heni ke vozdan, heni ke vozdan, van ‘sola şêri, xevere moa ho dine'. Vostune, şiune çêver de kotune zeṙe. zıṙçan, van:
- Daêêê, daêêê! Moa mı tersê, amê vake:
- Çıko, sebi? Mı vake:
- Dakılê, mı hêfê to guret! Moa mı, sasbiye, vake:
- Tu da kami ro? Mı vake:
- Dadakılê, mı hêfê to guret! Moa mı oncia perskerd: 9
- Cigera m' hêfê çınayio, tu guret? Mı ki vake:
- Daê manê Pax de mudırê bi, ame vi, çê ma tolan kerdı vi, berdı vi. Ma ki şime ke, cı ra bıcême, ey ki sero da toro ... A mı da ve i mudıriro, hêfê to cı ra ṙınd guret!
Daêde, moa mı vırare fiste mı ra, girgiriye we, bervê, hêştıri çımu ra guṙiay. Hem ki biye sa. A ke heni bervê, zeṙê mı zonda, ez ki tey bervune. Moa mı ke tenê amê ra ho, vake:
- Ez qedaê lazê ho bıcêrine. Tu hewlkerdo ke, hêfê moa ho gureto. Hama zalımunê Tırki ra tek teyniya zu hêfê mı cêriyo, sekerine. Na teyniya yê çê ma niya ke! Derd, tek zu derdê mın u to niyo, bıko. Nu derd, derdê ma mıletê Kırmanciyo. Key ke hêfê mıletê Kırmanci cêriya, zeṙê mı u waxt hona oṙoşino ra! ...
Peyniye
Çıme: http://www.dersim.biz/html/dr_zilfi_selcan.html
